dinsdag 15 juli 2014

Vergeten linies - Recensie

Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmerman (1918)

Op 28 juli zal het exact 100 jaar geleden zijn dat de Groote Oorlog begon. Op 4 augustus 1914 werd België in het conflict betrokken. Geen reden om te feesten uiteraard, maar wel om te herdenken. De kwaliteit van deze herdenkingen is zeer verscheiden en in heel wat gevallen zijn ze overduidelijk een excuus voor platte commerce.

Sinds enige tijd worden we ook overspoeld door literatuur over de Eerste Wereldoorlog. Fotoboeken en dagboeken confronteren ons met het onnoemelijke leed waar de soldaten en de gewone burgers onder gebukt gingen: loopgraven vol lijken, kapot geschoten dorpen en steden, uitgehongerde burgers, lichamelijk en geestelijk verminkte soldaten. Ook hier is het vaak niet eenvoudig het kaf van het koren te scheiden.


Tot de laatste categorie behoort zeker het tweedelige "Vergeten linies".  Het is een fotoboek zonder gruwelijke beelden. Niet het westelijk front wordt getoond, maar de Duitse verdedigingslinies van de Kaiserliche Fortifikation Antwerpen.

Na de val van de forten in oktober 1914 namen de Duitsers immers hun intrek in de forten die zij in de mate van het mogelijke herstelden.
De tegenaanval van de geallieerden werd vanuit het neutrale Nederland verwacht en dus heeft de Duitse bezetter ten noorden van Antwerpen een verdedigingslinie gebouwd met bunkers en loopgraven.
Een schot werd hier nooit gelost. Uiteindelijk werd ervoor gekozen vanuit het westelijk front gebied te heroveren, mogelijk omwille van deze sterk uitgebouwde linie.

Dat er her en der bunkers stonden, wist men al lang. Hier en daar trof met ze aan op een bedrijfsterrein, in een veld of zelfs in een tuin, waar ze dan lucratief dienst deden als opslagruimte, stal of tuinhuisje.

Maar enkele jaren geleden vonden onderzoekers eerst 46, daarna nog 7 luchtfoto's in het Koninklijk Legermuseum te Brussel. Onderzoek maakte duidelijk dat de volledige reeks wellicht uit 65 foto's bestond. De luchtfoto's brengen alle verdedigingselementen ten noorden en ten oosten van Antwerpen in beeld vanaf een hoogte van 2500 meter.
Ze dateren van januari 1918 en werden gemaakt door ene Luitenant Zimmermann. Ze bestrijken een gebied van ca. 55 km² vanaf fort Sint-Marie tot fort Schoten (Nordabschnitt) en dan langs het kanaal Dessel-Schoten van Schoten tot Oud-Turnhout (Antwerpen-Turnhoutstellung).

Met moderne cartografische technieken konden alle foto's gelokaliseerd worden. Zo werden meer dan  530 sporen van militaire verdedigingselementen gevonden, waaronder borstweringen, loopgraven, bunkers, artillerieposten en pantserforten.
Onderzoek op locatie leverde veel meer op dan aanvankelijk verhoopt. Niet minder dan 10 km originele loopgraven bleven bewaard.

Het eerste deel van Vergeten linies handelt o.m over de verdediging van Vesting Antwerpen zowel door het Belgisch leger als daarna door de bezetter, over de ontwikkeling en het belang van de luchtvaart en de luchtfotografie,  en over de ingrepen op het landschap. Er worden tevens aanbevelingen gedaan om dit erfgoed te bewaren, te beheren en te ontsluiten.
Het tweede deel bevat alle luchtfoto's op groot formaat.  Maar ook de originele fiche met commentaar wordt weergegeven.  Daarna krijg je elke foto gesitueerd op een modern (leesbaar!) plan en de interpretatie ervan. Zowel het tekstdeel als het foto- en kaartendeel zijn zeer toegankelijk voor een ruim publiek. Maar ook de specialist vindt in de technische beschrijvingen zijn gading. 

Het onderzoek gebeurde door de Vakgroep Archeologie van de Universiteit Gent in opdracht van het Antwerpse Provinciebestuur.
De twee fraai gebonden delen van Vergeten Linies kosten samen 30,00 euro en zijn verkrijgbaar bij Het GenOOtschap/Gidsenwerking fort 8 via fortgidsen@outlook.com.

Vera Caremans




Geen opmerkingen:

Een reactie posten