maandag 3 september 2012

A Night at the Opera

Vivat de Fransoeëze
Wanneer in juli 1830 te Parijs Charles X van de troon wordt gestoten en plaats moet ruimen voor Louis-Philippe, bijgenaamd de burgerkoning, steekt het idee van een revolutie ook bij enkele groepen in “België” de kop op.
Als dan op 25 augustus 1830 in de Brusselse Muntschouwburg bij de opvoering van de zeer populaire opera La Muette de Portici de hoofdfiguren met vuur ‘Amour sacré de la patrie’ vertolken, en de Franse tenor Jean-François Lafeuillade na de aria meermaals ‘Aux armes!’ uitschreeuwt, weerklinken vanuit de zaal kreten als "Vive la liberté", "A bas le roi", "Mort aux Hollandais" en – zo wordt verteld - ook wel tweetalig "Viva la France, vivat de Fransoeëze". De hele zaak was wellicht volledig geënsceneerd, de claque incluis.

MASANIELLO et PIETRO
La Muette de Portici (II,2), Amour sacré de la Patrie


Mieux vaut mourir que rester misérable !
Pour un esclave est-il quelque danger ?
Tombe le joug qui nous accable.
Et sous nos coups périsse l'étranger !

Amour sacré de la patrie
Rends nous l'audace et la fierté
A mon pays je dois la vie
Il me devra la liberté.

Nog voor het doek viel, verlieten enkele tientallen toeschouwers de zaal. Er werd links en rechts wat geroepen, er ontstonden wat relletjes. De politie keek afwachtend toe. Bij het huis van de uitgever van een regeringsgezinde krant liep het uit de hand. De man was niet thuis en het huis werd aangevallen en leeggeplunderd. Nu moest de politie wel ingrijpen, maar de ordehandhavers werden met alle mogelijke projectielen bestookt, en maakten zich uit de voeten. Het handjevol ongeregeld groeide uit tot een woelige massa die plunderend door de Brusselse straten trok. Het huis van minister van Justitie Van Maanen, werd in brand gestoken en midden in de nacht werd de hulp van het leger ingeroepen. Kort na zonsopgang kwam bij de Magdalenastraat een legereenheid oog in oog te staan met een groep dronken rebellen. Vijf doden aan de kant van de opstandelingen was de trieste balans. Daarna was er geen sprake meer van massaal oproer. Wat kleine schermutselingen, waarbij vooral de machines van bedrijven het moesten ontgelden, kostten nog aan een twintigtal mensen het leven. De door de Zuid-Brabantse gouverneur in der ijl opgerichte burgerwacht had tegen de morgen de toestand onder controle.
Gustaaf Wappers - De Belgische Revolutie

Voorlopig Bewind
De dreigende volksopstand werd door de burgerij als argument gebruikt om van Willem I een pak vrijheden op te eisen, waarbij ondermeer de bestuurlijke scheiding tussen Noord en Zuid. Toen Willem uiteindelijk geneigd was hier op in te gaan, volstond dit niet meer voor de revolutionairen. Zij eisten nu volledige zelfstandigheid. Heel even werd gedacht aan een  bestuurlijke scheiding van Noord en Zuid verenigd in een personele unie onder de Oranjes. Maar verdere straatoproer in de hoofdstad waaraan ook vele vrijwilligers uit andere delen van het land deelnamen, leidden tot radicalisering van de standpunten. Op 22 september liet Willem het Nederlandse leger Brussel binnentrekken. Na vier dagen vechten in en rond het Brusselse Warandepark, bliezen de Nederlanders de aftocht - wellicht om geen bloedbad aan te richten en toch nog enige ruimte te laten voor onderhandelingen. Intussen was op 26 september het Voorlopig Bewind geïnstalleerd.
Ook elders kwam het tot militaire acties waardoor een compromis met Willem alsmaar moeilijker werd.

Chassé
In een ultieme poging om de Zuidelijke Nederlanden onder de Nederlandse kroon te houden werd de Prins van Oranje naar Antwerpen gestuurd, waar hij op 4 oktober arriveerde. De troepen moesten zich echter terugtrekken in de citadel en op 27 oktober richtten de Nederlandse troepen onder bevel van generaal Chassé hun kanonnen op de stad, met 85 - en volgens sommige bronnen 125 - doden tot gevolg. De bestuurlijke scheiding onder dezelfde kroon was niet langer een optie.
Het Voorlopig Bewind dat inmiddels ook op 4 oktober de onafhankelijkheid van België had uitgeroepen,  begon met grondwetswerkzaamheden.

La Muette de Portici

De muziek van De Stomme is van Daniel François Esprit Auber, het libretto van  Germain Delavigne, bewerkt door Auguste Eugène Scribe. Met De Stomme van Portici  kreeg de opera er een heel nieuw genre bij: de Grand opéra. Er waren minimaal 5 bedrijven, ballet, een historische kern, veel spektakel, grootse decors en weelderige kostuums. 

Naast Auber schreven Giacomo Meyerbeer, Fromental Halévy en Gioacchino Rossini belangrijk werk in het genre.
Het verhaal  van De Stomme van Portici speelt in 1647 en is gebaseerd op een historische gebeurtenis, een Napolitaanse opstand tegen de Spaanse overheersing, die geleid werd door de visser Masaniello. In het libretto wordt deze historische kern flink aangedikt met andere, gefingeerde verhaallijnen.
Hoofdpersoon is het doofstomme vissersmeisje Fenella uit Portici, een havenstadje dichtbij Napels. Zij is de zuster is van de historische leider van de opstand. Zij wordt verleid door prins Alfonso de Arco, zoon van de tirannieke Spaanse onderkoning van Napels. Zijn interesse in haar is slechts van korte duur, want hij staat aan de vooravond van zijn huwelijk met de Spaanse prinses Elvira. Alfonso laat Fenella opsluiten, maar zij slaagt erin te ontsnappen. Agenten van Alfonso achtervolgen haar, en dan wordt zij in bescherming genomen door Elvira, die met afschuw verneemt wat haar verloofde heeft uitgevreten.
Met gebarentaal weet Fenella haar broer duidelijk te maken wat er met haar gebeurd is, en Masaniello spoort de Napolitanen aan tot opstand tegen de Spaanse tiran. Masaniello wordt zelf koning van Napels gekroond. Als zijn aanhangers prinses Elvira kwaad willen doen, neemt Masaniello haar in bescherming uit dankbaarheid voor wat zij voor zijn zuster heeft gedaan.
De revolte wordt neergeslagen. De opstandelingen hebben weinig begrip voor het feit dat Masaniello prinses Elvira in bescherming nam. Zij verdenken hem ervan dat hij hun zaak verraden heeft en doden hem.
De mythe
Door die avond in augustus 1830 is de opera symbool geworden voor de Belgische opstand tegen de Nederlandse overheersing, en daarmee ook voor de Belgische eenheid. Het verhaal over het revolutionaire effect van De Stomme van Portici is uiteraard geromantiseerd en wat overdreven. Er waren in die zomer van 1830 wel meer redenen voor revolte, zo bijvoorbeeld honger door een mislukte oogst en het Franse voorbeeld van een maand eerder.



In de Brusselse Muntschouwburg werd in 1930 de opera nog integraal uitgevoerd om het honderdjarig bestaan van het land te vieren. En vanaf september 1944 hadden veertien voorstellingen plaats om de bevrijding van Brussel van de Duitsers te onderlijnen. Maar dat was dan ook de laatste keer dat De Stomme er te horen was. Vrijwel niemand heeft de opera integraal gezien, of gehoord, maar toch wordt hij algemeen omschreven als een ‘draak’, een onding, zowel inhoudelijk als muzikaal.

Afgelopen seizoen (april 2012) plaatste de  Munt de opera opnieuw op het repertoire, maar hij zou niet in Brussel opgevoerd worden. Daarvoor was de politieke situatie met de pas herstarte regeringsonderhandelingen te explosief. En dus ging de opvoering door in Parijs. Daar heeft de productie alleszins geen revolutie veroorzaakt. Mogelijks krijgen we in Brussel – zij het dan met vertraging – binnenkort toch een (concertante) uitvoering, althans zo beloofde Muntdirecteur Peter De Caluwe. Na wat ik van de productie in Parijs hoorde, zal ik alvast mijn uiterste best doen hiervoor een kaartje te bemachtigen.

Vera Caremans


De gidsenwerking is een werkgroep binnen de erfgoedvereniging Het GenOOtschap-stuwgroep vOOr cultuur.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten